چه شد که قهوه به نوشیدنی پرطرفدار در جهان تبدیل شد؟

قهوه تحت‌تأثیر یک سری پیش‌آمد تاریخی منحصر‌به‌فرد، به نوشیدنی پر طرفدار میان مردم جهان بدل شد. وقوع این پیش‌آمدهای تاریخی یکی پس از دیگری سبب شد که امروزه قهوه در سطح جهان پس از روغن دومین کالایی باشد که بیش از سایر کالاها رد‌وبدل می شود.

این پیش‌آمدها از این قرار است:

کشف قهوه : بنابر شنیده‌ها قهوه در سده‌ی هفتم میلادی توسط کالدین (Kaldin)ـ بزچرانی در منطقه‌ی آبیسینیا  (Abyssinia) همان اتیوپی امروزی ـ کشف شد.

مصرف آن به عنوان دارو: در سده‌ی یازدهم میلادی ابوعلی سینا، فیلسوف و طبیب ایرانی و دیگر اطبای جهان عرب از قهوه برای مصارف پزشکی بهره می‌برند.آن‌ها اصطلاحاً قهوه را بانچوم (Bunchum) می‌نامیدند.

کشف رُست قهوه: ترک‌ها در سده‌ی سیزدهم میلادی معلوم‌شان شد که طعم قهوه بعد از رست کردن دانه‌ها بهبود می‌یابد.

آغاز کشت و زرع انبوه قهوه: اهالی یمن در سده‌ی چهارده میلادی فهمیدند با کشت و زرع قهوه و فروش آن به تجار عرب می‌توانند  پول خوبی دربیاورند.

پیدایش کافی‌شاپ (به معنای مغازه‌هایی که قهوه و متعلقات تهیه‌ی قهوه در آن به فروش می‌رسید): اولین کافی‌شاپی که از وجودش آگاهیم به سال 1453 در قسطنطنیه (استانبول امروزی) افتتاح شد و “کیوا هان (Kiva Han)” نام داشت. از این نقطه‌ی تاریخی به بعد، قهوه آرام آرام به نوشیدنی همه‌گیر در سراسر جهان تبدیل  شد.

ورود قهوه به اروپا: جهانگردان اروپایی طی سفرهایی که در سده‌ی شانزده میلادی به سرزمین‌های عربی داشتند با این نوشیدنی آشنا شدند. تجار عرب هم از این پیش‌آمد کمال استفاده را بردند و از بندرهای اسکندریه و سمیرانا اقدام به فروش قهوه به اروپاییان کردند.

حکم پاپ در رابطه با قهوه: در همین سده پاپ کلمنت هشتم (Pope Clement VIII) نوشیدن قهوه را برای مسیحیان بلامانع اعلام کرد و آن‌را تعمید داد.آینده‌یِ روشن این نوشیدنی به نوعی همراه با حلال اعلام شدن نوشیدنش در دو دین پرجمعیت جهان (مسیحیت و اسلام) تضمین شد.

کشت و زرع قهوه در هندوستان: بابا بودان (Baba Budan) مسلمان هندی بود که 1650میلادی به قصد زیارت به سرزمین‌های عرب‌نشین سفر کرد و برای نخستین بار مخفیانه چند دانه قهوه‌ی خام (قابل کشت) همراه خود به هندوستان وارد کرد. زان پس، قهوه که به مدت هزار سال فقط و فقط در کشورهای عربی کشت می‌شد، در کشور دیگری مثل هندوستان هم به زیر کشت رفت.

افزایش تعداد قهوه خانه‌ها:به سال 1652میلادی در آکسفورد انگلستان نخستین قهوه خانه‌ی جهان افتتاح شد و پس از آن با سرعت زیادی این فرهنگ به دیگر شهرهای انگلستان سرایت کرد.

فرانسوی‌ها هم با قهوه آشنا می‌شوند: سفیر حکومت عثمانی به سال1669 به دربار لویی چهاردهم در پاریس می‌رود و همزمان این نوشیدنی پرطرفدار را به قشر بالادست جماعت پاریسی معرفی می‌کند.

ورود هلندی‌ها به تجارت قهوه: 1690میلادی هلندی‌ها از بندر عربی موکا واقع در یمن تعدادی درخت زنده‌ی قهوه به کشورشان قاچاق کردند.آن‌ها به کشت و زرع انبوه قهوه دست زدند تا با تجارت آن سرمایه کسب کنند. به همین منظور، در سیلون (Ceylon) و سواحل جاوا واقع در اندونزی که مستعمره‌شان هم بود اقدام به کشت و زرع قهوه کردند. تجار هلندی در عصر طلایی تاریخ کشورشان که سده‌ی هجدهم میلادی را در بر می‌گیرد با سرعت هرچه بیشتر برای تجارت و کسب سرمایه با همه‌ی کشورهای جهان سر خرید و فروش قهوه وارد معامله شدند.

سرنوشت یک نهال قهوه: حاکم آمستردام 1714 به پادشاه وقت فرانسه-لویی14- یک نهال قهوه از باغ‌های گیاه‌شناسی آمستردام هدیه کرد. گابریئل ماتیو دو چلیو (Gabriel Mathiew de Clieu) نجیب زاده 1720 از گلخانه‌ی پادشاه یک گیاه قهوه کند و آن را با خود به جزیره‌ی مارتینیک واقع در دریای کارائیب برد. اودر آنجا اقدام به کشت انبوه قهوه کرد؛ به طوری که دست آخر موفق به کشت 90 درصد از قهوه‌های مورد استفاده در زمان خود شد.

عصرانه‌ی اهالی بوستون :به سال 1773  اهالی امریکا  به وقت عصرانه از نوشیدن چای دست کشیدند و به نوشیدن قهوه روی آوردند. این اقدام به نوعی حرکتی حمایتی از محصولاتی بود که در کشور خودشان کشت می‌شد.

برزیلی‌ها از رقبا پیشی می‌گیرند: اواخر قرن نوزده میلادی در برزیل به علت خودکفایی در تولید قهوه و امکان صادرات آن به دیگر کشورها قیمت آن به شدت کاهش یافت و دیگر عوام هم در برزیل قهوه را به عنوان نوشیدنی روزمره خود انتخاب کردند؛ زان پس قهوه نوشیدنی مختص ثروتمندان برزیلی نبود.

اختراع قهوه فوری: جورج کانستنت واشنگتون شیمی‌دان انگلیسی بود که در گواتمالا زندگی می‌کرد. او به سال1906 قهوه فوری را اختراع کرد و برای نخستین بار شرکتی احداث کرد با نام ای. قرمز (Red E) و به تولید انبوه قهوه فوری روی آورد.

ممنوعیت استعمال الکل، هموارکننده‌ی مسیر تجلی قهوه: در دهه‌ی بیست قرن گذشته قانون ممنوعیت استعمال و خرید و فروش مشروبات الکلی در امریکا زمینه‌ساز پیشرفتی وسیع در میزان خرید و فروش و مصرف این نوشیدنی شد.

ایلی، به قهوه‌ی اسپرسو جنبه‌ی تجاری می‌دهد: دکتر ارنست ایلی به سال 1933 نخستین دستگاه اسپرسوساز تمام اتوماتیک را اختراع کرد. همین اختراع هموارکننده‌ی مسیری برای فروش گسترده‌ی اسپرسو شد.

نسکافه به مشکلات برزیل در نگهداری قهوه سرو سامان می‌دهد: به سال 1938 شرکت نستله (Nestle) طرح پیشنهادی خشک کردن انجمادی قهوه‌ی فوری را توسعه داد تا کمکی باشد به حکومت برزیل برای رفع مشکل قهوه‌های مازاد برنیاز.

پروسه‌ی جهانی شدن امریکایی: امریکایی‌ها دست به اقدامی خطیر زدند. آنها فرهنگ ملت‌شان را (از جمله همین نوشیدن قهوه) از طرق متفاوت اشاعه می‌دادند: از طریق هالیوود که در عصر طلایی خود به سر می‌برد (1927-1945) و نیز حضور فیزیکی سربازان‌شان در اروپا که در کیت سهمیه‌شان در جنگ جهانی دوم قهوه‌ی آماده‌ی مَکسول (نام برندی است که قهوه‌ی آماده به فروش می‌رساند) هم بود.

… و باقی کار بر دوش تلویزیون است: ظهور تلویزیون به سال 1950 و همزمانی با عرضه‌ی انبوه قهوه با قیمت ناچیز، پذیرش جهانی مصرف قهوه، محصولات ابدایی مرتبط با قهوه (از جمله قهوه فوری) و حضور شرکتی به مانند نستله دست در دست هم سبب بالا بردن میانگین مصرف و تولید قهوه به کمک بحث تبلیغات تلویزیونی شد. تبلیغات تلویزیونی قهوه سبب به بارنشستن زودهنگام قهوه در تعامل با تلویزیون شد. تولیدات شرکت نستله + تلویزیون+ قهوه‌ی فوری پدیدار کننده‌ی کمال پدیده‌ای بودند که نوشیدنی بود به نام قهوه. امروزه، به سال 2011 قهوه یکی از پرطرفدارترین نوشیدنی‌های جهان به شمار می‌رود که سالانه بیش از 450 بیلیون فنجان از آن در جهان نوشیده می‌شود. ناگفته نماند که اگر حتی یکی از پیش‌آمدهای تاریخی مذکور هم از این حلقه حذف می‌شد و پیش نمی‌آمد تا نقش کلیدی خود را در این مسیر ایفا کند امروزه شاهد کمال این نوشیدنی نبودیم.