خاورمیانه یکی از قدیمی‌ترین فرهنگ‌های قهوه‌نوشی در جهان را دارد. درواقع، قهوه سنتی عربی (qahwa coffee) در سال 2015 به عنوان میراث فرهنگی ناملموس یونسکو شناخته شد .
در کنار اهمیت تاریخی و فرهنگی، بخش قهوه خاورمیانه در سال‌های اخیر شاهد شکوفایی قابل‌توجهی بوده است.
بر اساس داده‌های Project Café Middle East 2023، بازار کافی‌شاپ‌های برند در خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) طی 12 ماه گذشته 10.5 درصد رشد داشته و عربستان سعودی با 40٪ از کل کافی‌شاپ‌های برند در این منطقه بیشترین رشد را تجربه کرد.
علاوه بر افزایش تعداد کافی‌شاپ‌های زنجیره‌ای بزرگ، کافی‌شاپ‌های کوچک و مستقل بیشتری نیز در خاورمیانه افتتاح می‌شوند و با تمرکز فزاینده بر قهوه تخصصی مجموعه‌ای متفاوت از انتظارات را برای باریستاها در این بخش به وجود می‌آورند والبته در ایران ما نیز چنین مسیر پیشرفتی به چشم می‌آید.
تاریخچه قهوه و خاورمیانه
قبل از بررسی بازار رو به رشد قهوه در خاورمیانه، مهم است که نگاهی به تاریخ غنی قهوه در این منطقه بیندازیم.
بسیاری از مورخان توافق دارند که یمن – که در انتهای جنوبی شبه‌جزیره عربستان واقع‌شده است – اولین مرکز تجارت قهوه در جهان بوده است. اگرچه برخی بر این باورند که قهوه برای اولین بار توسط یک راهب صوفی در حدود قرن نهم در یمن کشف شد ، اکثر کارشناسان تاریخ ادعا می‌کنند که قهوه از اتیوپی بین قرن‌های 14 و 15 به یمن آورده شده است.
تا قرن هجدهم، موخا (شهر بندری واقع در خط ساحلی دریای سرخ یمن) بزرگ‌ترین بازار قهوه در جهان بود. با رشد تجارت و تولید قهوه در سرتاسر جهان – البته عمدتاً از طریق ساختارهای استعماری و امپراتوری – بسیاری از قهوه‌خانه‌ها در کشورهای خاورمیانه افتتاح شدند.
قهوه‌خانه‌ها به‌سرعت به فضاهای ملاقات مهمی برای مردم محلی تبدیل شدند که برای بحث در مورد مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی گرد هم می‌آمدند. علاوه بر این، مرسوم بود که مردم قهوه را در خانه برای میهمانان آماده می‌کردند – همان‌طور که امروزه در بسیاری از مناطق خاورمیانه نیز همین‌طور است.
اولین بار چه زمانی قهوه تخصصی در خاورمیانه ظهور کرد؟
اگرچه رابطه خاورمیانه با قهوه به قرن‌ها قبل برمی‌گردد، اما درواقع اخیراً قهوه تخصصی در بازار این منطقه شروع به ظهور کرد.
وائل الوهیبی یکی از مالکان رستری قهوه تخصصی Sulalat در ریاض است. او می‌گوید که دبی در امارات متحده عربی یکی از اولین مکان هایی در خاورمیانه بود که قهوه تخصصی در آن رونق گرفت .
او می‌گوید: شرکت قهوه RAW یکی از اولین‌های قهوه تخصصی بود که در سال 2007 در دبی راه‌اندازی شد. یادم می‌آید که از غرفه کوچک آن‌ها در مرکز دبی گاردن بازدید کردم که اولین بار افتتاح شد.
او می‌افزاید: من به آن‌ها دستگاه رستر خود را نشان دادم و آن‌ها نیز به‌نوبه خود مرا تشویق کردند که کسب‌وکار خودم را شروع کنم. بین اواخر سال 2017 و اوایل سال 2018، قهوه تخصصی در خلیج‌فارس، قطر و کویت نیز شروع به رشد انفجاری کرد.
میلوراد سکولوویچ، مدیر اجرایی در Coffee Planet در دبی است. او به من می‌گوید که در طول پنج سال گذشته، از نزدیک دیده است که صحنه قهوه تخصصی در خاورمیانه چقدر رشد کرده است.
او توضیح می‌دهد: «دبی در مرکز این تغییر بوده است. اما رشد در سراسر امارات متحده عربی، ایران و همچنین عربستان سعودی نیز قابل‌توجه بوده است.
او می‌افزاید: بااین‌حال، برنامه‌های بیشتری برای سرمایه‌گذاری در بخش قهوه خاورمیانه وجود دارد، بنابراین این رشد هنوز به پایان نرسیده است.
میلوراد خاطرنشان می‌کند که بخش‌های قهوه تخصصی در سایر کشورهای منطقه مانند عمان نیز در حدود پنج سال آینده رشد قابل‌توجهی را تجربه خواهند کرد.
علاوه بر این، مصرف قهوه در کشورهایی مانند مصر و اردن در سال‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است – که نشان‌دهنده پتانسیل رشد بیشتر است.
تغییر نقش باریستا
در کافی‌شاپ‌های تخصصی در سراسر جهان، باریستاها نقشی کلیدی در تجربه مشتری دارند.
مریم ارین (Mariam Erin) کیوگریدر و مهندس صنایع غذایی است. او همچنین قهرمان باریستای امارات 2023، قهرمان مسابقات جزوه/ایبریک امارات 2022 و قهرمان دم‌آوری امارات متحده عربی در سال 2021 است.
او توضیح می‌دهد که مسئولیت‌های باریستاها عبارت‌اند از:
- دانستن طرز تهیه و سرو قهوه با کیفیت بالا
- کمک به مصرف‌کنندگان در تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر برای خرید
- ارائه خدمات عالی به مشتریان
- انتشار دانش قهوه
او می‌افزاید: بااین‌حال، بسیاری از وظایف دیگر نیز وجود دارد که باریستاها باید روی آن‌ها تمرکز کنند.
علاوه بر تقویت مهارت‌های فنی و خدمات مشتری، باریستاهای بیشتری بر نقش‌هایی در آموزش و مدیریت تمرکز می‌کنند .
میلوراد توضیح می‌دهد: بسته به اندازه و ساختار یک شرکت، این نقش‌ها می‌توانند تغییر کنند. اما در کافی‌شاپ‌های کوچک‌تر، باریستاها معمولاً در بیشتر جنبه‌های کسب‌وکار نقش دارند.
او می‌افزاید: این شامل مدیریت انبارداری، مدیریت رسانه‌های اجتماعی و تولید محتوا نیز می‌شود.
بااین‌حال، یک تفاوت قابل‌توجه در مورد کافی‌شاپ‌ها در خاورمیانه این است که بسیاری از باریستاها خارجی هستند.
وائل می‌گوید: برای سال‌ها، بیشتر باریستاها در خاورمیانه فیلیپینی، اندونزیایی و هندی بودند. اما همان‌طور که قهوه تخصصی در منطقه رشد کرده است، او خاطرنشان می‌کند که حرفه باریستا به‌طور گسترده‌ای شناخته‌شده و مورداحترام است.
او می‌افزاید: زمانی که بخش قهوه تخصصی رونق گرفت، عربستانی بیشتری شروع به کار در این صنعت کردند. من می‌گویم که اکثر باریستاهای امروز در عربستان سعودی، سعودی هستند.
زنان در قهوه
یکی از نشانه‌هایی که فرهنگ قهوه تخصصی خاورمیانه در حال تغییر است، فراگیر شدن آن است. این امر به‌ویژه در مورد زنان شاغل در این بخش صادق است.
طی چند سال گذشته، شرکت‌کنندگان زن بیشتری در مسابقات قهرمانی ملی قهوه امارات متحده عربی شرکت کرده‌اند. علاوه بر این، در کشورهایی مانند عربستان سعودی، تعداد زنانی که در پست‌های باریستا قرار می‌گیرند شروع به افزایش کرده است. به‌نوبه خود، این بدان معناست که زنان می‌توانند تجربه بیشتری کسب کنند و احتمالاً در آینده به راه‌اندازی مشاغل قهوه خود تمرکز کنند.
مریم می‌گوید: این چیزی است که من در مورد صنعت قهوه دوست دارم – راه‌های زیادی وجود دارد که می‌توانید رشد کنید.” چه بخواهید شغل مدیریتی، رستر، کیوگریدر یا تدریس را دنبال کنید، فرصت‌های رشد و کسب دانش برای باریستاها در دسترس‌تر می‌شوند.
بااین‌حال، مریم خاطرنشان می‌کند که درحالی‌که زنان بیشتری در بخش قهوه خاورمیانه کار می‌کنند، این صنعت همچنان یک صنعت تحت سلطه مردان است. او می‌افزاید که معتقد است در سال‌های آینده پیشرفت‌های بیشتری حاصل خواهد شد.
نگاه به آینده
بنابراین، با توجه به پتانسیل چنین رشد گسترده‌ای، چگونه می‌توان انتظار داشت که نقش باریستاها در خاورمیانه در آینده تغییر کند؟
وائل فکر می‌کند که مسابقات – به‌ویژه مسابقات قهرمانی ملی قهوه – نقش کلیدی ایفا خواهد کرد.
او می‌گوید: هر باریستایی که در یک رقابت برنده شود، یا در این صنعت به شهرت برسد، پیشنهادهای کاری زیادی از کافی‌شاپ‌ها یا رسترها دریافت خواهد کرد.
ظهور ” اینفلوئنسرهای قهوه ” و سفیران برند به‌ویژه در برخی از کشورهای خاورمیانه و همچنین سایر نقاط جهان مشهود است. این متخصصان قهوه می‌توانند دنبال‌کنندگان زیادی در رسانه‌های اجتماعی جذب کنند و درنتیجه به شکل‌دهی روندها در صنعت به‌صورت گسترده‌تر کمک کنند.
وائل می‌افزاید: هرچه افراد در حرفه باریستا پذیرش بیشتری داشته باشند، بخش قهوه تخصصی در خاورمیانه بیشتر رشد خواهد کرد. من فکر می‌کنم این امر به‌ویژه در مورد افراد جوان‌تری که ارزش‌های متفاوتی نسبت به نسل‌های قدیمی دارند، آشکار است.
بااین‌حال، مریم به من می‌گوید که اگرچه ساختن نام برای خود مهم است، اما هنگام بحث درباره نقش باریستا در خاورمیانه باید رویکردی با تمرکز به «بازگشت به اصول» وجود داشته باشد.
او می‌گوید: باریستا بودن فقط به معنای درست کردن قهوه نیست. “درواقع به اشتراک‌گذاری یک‌لحظه و ایجاد یک تجربه عالی برای مشتری است.”
همان‌طور که قهوه تخصصی در خاورمیانه محبوبیت بیشتری پیدا کرده است، بدیهی است که باریستاها نقش مهمی در رشد آن خواهند داشت.
